Արարչագործության նորագույն բանաձևումը։ Արդիականացման մեթոդաբանությունը և գործիքակազմը։

Եվրոպական լուսավորչությամբ մեծ խեղաթյուրում առաջացավ մեր ազգային հայեցակարգում։ Որպես փոքր և պետականազուրկ ազգ մենք ընդունեցինք այն` հուսալով, որ այն մեզ կբերի անկախության ու նոր զարթոնքի։ Տասնիններորդ դարը իրապես խոստումնալից էր։ Եվրոպական նոր պետությունների ստեղծումը, Բալկանների ազատագրումը օսմանյան լծից հայերին նույնպես խանդավառել էր և այդ ժամանակաշրջանի գրեթե ոչ մի մտավորական չէր կասկածում, որ «եվրոպականացման» այս ճանապարհը մեր դեպքում հանգեցնելու էր աղետի։ Դժբախտաբար, քսաներորդ դարի սկզբի տեկտոնիկ ցնցումները ավարտվեցին համազգային աներևակայելի ողբերգությամբ, իսկ Լոզանի կոնֆերանսի որոշումը որպես անբեկանելի դատավճիռ դարձավ Հայաստանի եվրոպականացման ընտրության կատարյալ ձախողման ակտ։ Եւ միայն նոր՝ երրորդ հազարամյակի մեկնարկում տեղի ունեցան ազգային մտքի բավարար խմորումներ սթափ վերլուծությունների և գնահատականների համար, առավել ևս այդ տարիներին հավաքվել էին անհերքելի նոր փաստեր «Երրորդ Հանրապետություն» կոչված նեոգաղութային ու բուտաֆորիկ գոյակցության օրինակով։ Առաջին անգամ հնչեցին հիմնավորված եզրակացություններ և պնդումներ, որ միջնադարյան մութ ու խավար Եվրոպայից դուրս եկած այսպես կոչված «լուսավորչականությունն» անհամապատասխան է մեր բուն ազգային էությանը և կաշկանդում՝ մեր իրական վերածնունդը՝ խանգարելով հայ մարդու արարման եռանդի դրսևորմանը։ Այսպես ծնվեց, իսկ ավելի ճիշտ վերածնվեց, «Արարչագործական Հայքի և նրա ք